Adli kontrol, ceza yargılamasında şüpheli ya da sanığın tutuklanmaksızın belirli denetim ve yükümlülüklere tabi tutulmasını sağlayan bir koruma tedbiridir. Türk Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu’nda düzenlenen bu tedbir, tutuklamanın daha hafif bir alternatifi olarak suç şüphesi altında bulunan kişinin özgürlüğünü tamamen kısıtlamadan yargı sürecinin güvenli bir şekilde sürdürülmesini amaçlar. Bu kapsamda yurtdışına çıkış yasağı, belirli yerlere gitme yasağı, belirli kişilere yaklaşmama, imza yükümlülüğü ve elektronik izleme gibi farklı tedbirler uygulanabilir. Bu uygulama, hem kişilerin temel hak ve özgürlüklerini koruma hem de toplumsal güvenliği sağlama amacı güderken, kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı ile yargılamanın etkin yürütülmesi arasında bir denge kurmayı hedefler.
Adli Kontrol Nedir?
Adli kontrol, ceza hukuku sürecinde şüpheli ya da sanığın tutuklanmadan yargılanmasına olanak tanıyan bir koruma tedbiridir. Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 109. maddesi kapsamında düzenlenen bu tedbir, kişiyi özgürlüğünden tamamen mahrum bırakmadan yargı sürecinin güvenli bir şekilde yürütülmesini amaçlar. Mahkemeler, suç işlediği şüphesi altında bulunan bireylerin kaçma ya da delilleri karartma riskini önlemek için bu kararı kararı verebilir. Hem tutuklamanın ağır koşullarına bir alternatif sunar hem de toplumsal güvenliği sağlarken bireyin hak ve özgürlüklerine daha az müdahalede bulunur. Bu karar şüpheli ya da sanığın durumuna ve suçun niteliğine göre esnek şekilde uygulanabilir. Kişinin serbest kalmasını sağlayarak topluma katılımını devam ettirirken, kontrol kararı ile getirilen yükümlülükler yargı sürecinin sağlıklı işleyişini güvence altına alır.
Adli Kontrol Tedbirleri
Adli kontrol kapsamında uygulanabilecek çeşitli tedbirler bulunmaktadır. Mahkeme, şüpheli ya da sanığın yurt dışına çıkışını yasaklayabilir veya belirli bir yerde ikamet etme zorunluluğu getirebilir. Bunun yanı sıra belirli kişilere yaklaşmama veya belirli yerlere gitmeme gibi kısıtlamalar da uygulanabilir. Kontrol altında olan kişi karakola belirli aralıklarla gidip imza vermekle yükümlü tutulabilir ya da elektronik kelepçe ile izlenebilir. Ayrıca alkol veya uyuşturucu kullanımını denetleyen testler de kontrol tedbirleri arasında yer alabilir. Bu tedbirler şüphelinin durumu, suçun niteliği ve toplum güvenliği göz önünde bulundurularak bireyselleştirilir ve gerektiğinde değiştirilebilir.
Adli Kontrol Kararı Uygulama Süreci
Adli kontrol kararı, soruşturma ya da kovuşturma aşamasında yetkili mahkeme tarafından verilir. Karar, savcının talebi üzerine ya da mahkemenin resen değerlendirmesi sonucunda alınabilir. Şüphelinin tutuklanmasına gerek duyulmadığı ancak denetim altında tutulmasının uygun görüldüğü durumlarda, kontrol kararı devreye girer. Mahkeme suçun işlenme şekli, delil durumu ve şüphelinin sosyal ve kişisel durumu gibi unsurları göz önünde bulundurarak tedbirleri belirler. Kontrol kararı verildikten sonra, kişi kendisine yüklenen yükümlülükleri yerine getirmek zorundadır. Mahkeme düzenli aralıklarla bu tedbirlerin devam edip etmeyeceğini değerlendirebilir ve gerekirse tedbirleri değiştirme veya adli kontrol kararına itiraz sonrası kararı kaldırma yetkisine sahiptir.
Adli Kontrol Şartları ve Yasal Sınırlamaları
Kontrol uygulanabilmesi için bazı hukuki şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Öncelikle suçun işlendiğine dair kuvvetli delillerin varlığı ve şüphelinin kaçma ya da delilleri karartma riskinin bulunması gerekir. Ancak tutuklama kişinin özgürlüğünü tamamen kısıtlayacağı için bu risklerin kontrol tedbirleriyle de önlenebileceği durumlarda bu yöntem tercih edilir. Kontrol tedbirleri, bireyin temel hak ve özgürlüklerine orantılı olmalı ve aşırı sınırlamalar getirmemelidir. Türk Anayasası ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne göre, kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı kapsamında bireyin özgürlüğüne yapılan müdahalelerin ölçülü olması esastır. Bu sebeple, kontrol tedbirleri uygulanırken mahkemeler, özgürlük hakkı ile kamu güvenliği arasında hassas bir denge kurmak zorundadır.
Adli Kontrol ile Tutuklama Arasındaki Farklar
Adli kontrol ile tutuklama arasındaki en belirgin fark, kişinin fiziksel özgürlüğü üzerindeki kısıtlamanın derecesidir. Tutuklama, şüpheli ya da sanığın cezaevine konulmasıyla kişiyi tamamen hürriyetinden mahrum ederken, kontrol daha hafif tedbirlerle kişinin serbest kalmasına izin verir. Kontrol altında olan bir kişi, belirli yükümlülükleri yerine getirdiği sürece toplumsal yaşantısını kısmi sınırlamalarla sürdürebilir. Bu da kontrolün tutuklamaya kıyasla bireyin hak ve özgürlüklerine daha az müdahale eden bir tedbir olduğunu gösterir. Ancak her iki tedbir de yargı sürecinin etkin ve güvenli bir şekilde yürütülmesi için öngörülmüştür. Kontrol tutuklamaya göre daha esnek bir tedbir olmakla birlikte, kişinin yükümlülüklerine uymaması halinde tutuklamaya dönüştürülebilir.
Adli Kontrol Kararına İtiraz
Kontrol kararı şüpheli ya da sanık tarafından kabul edilmeyebilir ve bu durumda adli kontrol kararına itiraz hakkı bulunmaktadır. Ceza Muhakemesi Kanunu gereğince kontrol kararına karşı mahkemeye itiraz edilebilir. İtiraz başvurusu, kararı veren mahkemeden bir üst mahkemeye yapılır. Üst mahkeme adli kontrol kararına itirazı değerlendirir ve kontrol kararını onaylayabilir, değiştirebilir veya tamamen kaldırabilir. İtiraz süreci, şüpheli ya da sanığın haklarını koruma amacı güder ve yargı sürecinin adil bir şekilde ilerlemesini sağlar. Bu nedenle, itiraz başvuruları, kontrol altındaki kişilere ek bir hukuki koruma mekanizması sunar.
Adli Kontrol Sürecinin İhlali ve Hukuki Sonuçları
Kontrol tedbirlerine uymayan şüpheli ya da sanık hukuki yaptırımlarla karşı karşıya kalabilir. Sürecin ihlali durumunda, mahkeme ihlalin ciddiyetine göre tedbirleri ağırlaştırabilir veya tutuklama kararı verebilir. Bu ihlaller, yükümlülüklerin yerine getirilmemesi, belirli yer ve kişilerle temas yasağının çiğnenmesi veya düzenli imza verme gibi denetimlere uymama şeklinde olabilir. Mahkemeler tedbirlerin ihlal edilmesi durumunda şüphelinin kaçma riskini veya delilleri karartma ihtimalini değerlendirerek daha sıkı denetim tedbirleri uygulayabilir. İhlaller sürecin güvenliğini zedelediği için şüphelinin tutuklanması ya da daha ağır yaptırımlarla karşılaşması sonucunu doğurabilir. Bu nedenle adli kontrol altındaki kişilerin yükümlülüklerine tam uyum göstermesi büyük önem taşır.
Berre Olcay, 2015-2020 yılları arasında Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Hukuk Lisans eğitimini tamamlamıştır. 2018-2019 yılları arasında İstanbul Barosu tarafından düzenlenen Yasal İngilizce ve Terminoloji Sertifika Programı’na katılarak, yedi ay süren eğitim sonunda sertifikasını almıştır. 2016 yılında İrlanda’da bulunan EF Executive Language Institute’da İngilizce dil yeteneklerini geliştirmiş ve C1 seviyesinde İngilizce sertifikası almıştır. İstanbul ve Bursa’da faaliyet gösteren Berre Olcay hem yerli hem de yabancı müvekkillere yönelik kapsamlı çözümler sunmaktadır.