Open/Close Menu

AİHM Başvuru Süresi Geçerse Ne Olur​?

avrupa insan hakları mahkemesi

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Avrupa Konseyi’ne üye ülkelerdeki bireylerin, devletler tarafından ihlal edilen haklarına karşı başvurabilecekleri bir yargı organıdır. Bu mahkeme, Avrupa Konseyi’ne üye ülkelerdeki vatandaşların, devletlerin hukuki ve anayasal düzeni ihlal ettiği durumlarla ilgili başvurularını değerlendirir. Ancak AİHM’ye başvurunun belirli kurallara ve sürelere tabi olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Bu yazıda AİHM’ye başvuru süresi, sürenin geçmesi durumunda ne olacağı, başvurulabilecek konular ve başvuru süresinin nasıl işlemeye başladığına dair detaylar yer almaktadır.

AİHM Nedir?

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 1959 yılında kurulan, Strasbourg, Fransa’da bulunan, Avrupa Konseyi üyesi 47 ülkenin vatandaşlarının, devletlerinin işlediği insan hakları ihlalleri konusunda başvurabileceği bir yargı organıdır. Mahkeme, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf devletlerin yerine getirmeleri gereken yükümlülükleri denetler ve bu yükümlülükleri ihlal eden devletler hakkında karar verir.

AİHM’ye başvurular, yalnızca bir devletin iç hukuk yollarının tükenmesinin ardından yapılabilir. AİHM, devletlerarası başvurularla birlikte bireylerin devletler aleyhine başvurularını da kabul etmektedir. Bu mahkeme, yalnızca Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf ülkelerle ilgili davaları incelemektedir.

AİHM’ye Ne Zaman Başvurulur?

AİHM’ye başvuru, iç hukuk yollarının tükenmesinin ardından yapılabilir. Yani, başvuruda bulunmadan önce ilgili ülkenin iç hukukunda yer alan mahkemelere başvurulması ve bu yolların tükenmesi gereklidir. Eğer iç hukukta alınan kararlar, başvurulan devletin yükümlülüklerine aykırıysa ve bu kararlar, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf devletin uygulamalarıyla çelişiyorsa AİHM’ye başvuru yapılabilir.

AİHM’ye başvurular genellikle şu durumlarda yapılır:

  • Devletin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde güvence altına alınan hakları ihlal etmesi (örneğin, adil yargılanma hakkı, ifade özgürlüğü, özel hayatın gizliliği gibi).
  • Devletin, AİHM’in daha önceki kararlarını uygulamaması.
  • İç hukukun yetersiz olması veya ihlali tespit edilen hakları onarmakta yetersiz kalması.

AİHM Başvuru Süresi

AİHM’ye başvuru yapmak için belirli bir süre sınırı vardır. Başvuru süresi, başvurulan konuya göre değişir, ancak genel olarak başvuru süresi 6 aydır. Yani, başvuru yapılacak olayın son kararından itibaren 6 ay içinde AİHM’ye başvurulması gereklidir.

Başvuru Süresi Nasıl Başlar?

Başvuru süresi, başvurulacak ülkenin iç hukukunda son kararın verildiği tarihten itibaren başlar. Bu, başvurulacak yargı merciinin kararına, en son verilen temyiz kararına veya iç hukukta başvurulan son aşamanın kararına kadar uzanabilir. AİHM, başvuruların iç hukukta sonlandırılmış olması gerektiğini belirtmektedir. Eğer iç hukuk yolları tükenmemişse başvuru süresi işlemeye başlamaz.

Örneğin:

  • Eğer bir davada son karar yerel bir yüksek mahkemeden çıkmışsa başvuru süresi, bu kararın verildiği tarihten başlar.
  • Eğer AİHM başvurusu, Türkiye’deki Anayasa Mahkemesi kararına dayalıysa Anayasa Mahkemesi’nin nihai kararı sonrası başvuru süresi başlar.

Başvuru Süresi Geçerse Ne Olur?

AİHM, başvuruların 6 ay içinde yapılması gerektiğini sıkı bir şekilde uygulamaktadır. Başvuru süresi geçtikten sonra başvurulan davanın kabul edilmesi mümkün olmayacaktır. AİHM, başvuruyu kabul etmeden önce başvurunun zamanında yapılıp yapılmadığını inceler ve süresi geçmiş başvuruları reddeder.

Ancak başvuru süresi geçtikten sonra başvurunun kabul edilmediği durumlar dışında bazı özel durumlar da mevcuttur:

  1. Özürlü Durumlar: Eğer başvuru süresinin geçmesine sebep olan durum, başvuran kişinin kontrolü dışında olan bir durumsa (örneğin, hastalık, kaza, doğal afet gibi) başvurunun kabul edilip edilmeyeceği AİHM tarafından değerlendirilebilir. Ancak bu gibi durumlar için başvurunun zamanında yapılması gerektiği konusunda istisnai bir durum olup olmadığı, her davada ayrı ayrı incelenir.
  2. Yargı Kararının Gecikmesi: İç hukukta bir davanın kararının gecikmesi, başvuru süresi için bazı esneklikler sağlayabilir. AİHM, iç hukuktaki aşamalar nedeniyle başvuru süresinin uzadığı durumları dikkate alabilir.
  3. Hukuki Yardım ve Bilgilendirme Eksiklikleri: Başvurucu, yasal hakları ve başvuru süresi hakkında yeterince bilgilendirilmemişse veya hukuki yardım alması engellenmişse başvuru süresinin geçmesi durumunda başvurunun kabul edilmesi mümkün olabilir.

AİHM’ye Hangi Konularda Başvurulabilir?

AİHM’ye başvurulabilecek konular, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve protokollerine dayalı olarak oldukça geniştir. Aşağıda başvurulabilecek bazı yaygın konulara örnekler verilmiştir:

  1. Adil Yargılanma Hakkı (AİHM Sözleşmesi, Madde 6): Eğer bir kişi, adil bir yargılama sürecinden geçmemiş ise başvuruda bulunabilir.
  2. İfade Özgürlüğü (Madde 10): Devlet, kişinin ifade özgürlüğünü ihlal ederse başvuru yapılabilir.
  3. Özel Hayatın Gizliliği (Madde 8): Kişinin özel hayatına, aile hayatına, konutuna veya iletişimine müdahale edilmesi durumunda başvuru yapılabilir.
  4. İşkence ve İnsanlık Dışı Muamele (Madde 3): İşkence, kötü muamele veya insanlık dışı davranışlar söz konusuysa başvuru yapılabilir.
  5. Etkili Başvuru Hakkı (Madde 13): Eğer bir devlet, başvurulana etkili bir iç hukuk yolu sunmazsa AİHM’ye başvurulabilir.

Sonuç olarak AİHM’ye başvuru, sadece iç hukuk yollarının tükenmesinin ardından yapılabilir ve başvuru süresi genellikle 6 aydır. Başvuru süresi geçerse başvuru reddedilir. Ancak başvuru süresi hakkında bazı istisnalar da bulunmaktadır ve belirli durumlarda AİHM başvuruları kabul edebilir. Başvuru süresinin kaçırılmaması için başvuru sahiplerinin iç hukuk kararlarını dikkatlice takip etmeleri ve yasal yardım almaları önemlidir.