Open/Close Menu

İstinaf Kanun Yolu Nedir?

hukukta istinaf kanunu yolu

Hukuk sistemimizde, mahkemeler tarafından verilen kararların denetlenmesi ve hataların giderilmesi için çeşitli kanun yolları öngörülmüştür. Bu kanun yollarından biri de istinaf kanun yoludur. İlk derece mahkemeleri tarafından verilen bazı kararlar, maddi veya hukuki hatalar içerebilir. İşte bu hataların düzeltilmesi ve kararın yeniden incelenmesi amacıyla istinaf başvurusu yapılabilir. 2004 yılında yapılan yasal düzenlemelerle hukuk sistemimize dahil edilen istinaf kanun yolu, 2016 yılından itibaren aktif olarak uygulanmaya başlamıştır.

İstinaf hem maddi vakıaları hem de hukuki değerlendirmeyi inceleyen bir kanun yolu olmasıyla temyizden ayrılır. Bu yönüyle, ilk derece mahkemesinin verdiği kararın hem hukuka hem de olayın esasına uygun olup olmadığı bir üst mahkeme tarafından tekrar değerlendirilmektedir. Ancak her karar istinafa götürülemez; kanunda belirlenen bazı kararlar için istinaf yolu kapalıdır.

İstinaf Kanun Yolu Nedir?

İstinaf, ilk derece mahkemelerinin verdiği kararların hem maddi olay hem de hukuki yönleriyle tekrar incelenmesini sağlayan bir kanun yoludur. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) kapsamında düzenlenen istinaf, Türkiye’deki iki dereceli yargılama sisteminin önemli bir unsurudur.

İstinaf kanun yoluna başvurulmasının temel amacı, ilk derece mahkemelerinin verdiği hatalı kararların düzeltilmesi ve hak kayıplarının önüne geçilmesidir. Bu süreçte, istinaf mahkemesi olarak görev yapan bölge adliye mahkemeleri, dosyayı tekrar ele alır ve hukuka uygunluğunu denetler. Ancak bu inceleme sadece hukuki yönden değil, olayın esasına ilişkin yönleriyle de yapılır. Yani istinaf, kararın yalnızca hukuka uygun olup olmadığını değil, aynı zamanda maddi vakıalar açısından da doğru olup olmadığını inceler.

İlk derece mahkemesinin kararına karşı istinafa gidildiğinde, bölge adliye mahkemesi üç şekilde karar verebilir:

  1. Kararı bozabilir ve yeniden yargılama yapabilir: Eğer ilk derece mahkemesinin verdiği kararın hatalı olduğu belirlenirse bölge adliye mahkemesi yargılamayı yeniden yaparak yeni bir karar verebilir.
  2. Kararı hukuka uygun bulup onaylayabilir: Eğer kararın doğru olduğu değerlendirilirse mahkemenin verdiği karar kesinleşir.
  3. Davayı esastan reddedebilir: Eğer başvuru şartları uygun değilse veya gerekli hukuki unsurlar taşınmıyorsa başvuru reddedilir.

Bu sistem, özellikle mahkemelerin hata yapmasını önleyerek adil yargılanma hakkını güvence altına almayı amaçlamaktadır. Ancak her mahkeme kararı istinafa konu olamaz; yalnızca belirli şartları taşıyan kararlar için bu kanun yoluna başvurulabilir.

Hangi Kararlar İstinaf Edilebilir?

Her mahkeme kararı istinafa tabi değildir. İstinaf kanun yolu, yalnızca kanunda belirtilen ve belirli bir parasal sınırı veya hukuki niteliği taşıyan kararlar için uygulanabilir. Hangi kararların istinaf edilebileceği, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) ve Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) kapsamında düzenlenmiştir.

Hukuk Davalarında İstinafa Tabi Kararlar

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) m.341’e göre, ilk derece mahkemelerinin nihai kararlarına karşı istinaf yoluna başvurulabilir. Ancak belirli bir parasal sınırın altındaki kararlar istinafa kapalıdır.

2024 yılı itibarıyla, istinafa başvurulabilmesi için dava konusunun parasal değerinin en az 28.280 TL olması gerekmektedir. Bu sınırın altındaki kararlar kesin olup, istinafa götürülemez.

İstinafa tabi bazı hukuk davaları şunlardır:

  • Asliye hukuk mahkemeleri, asliye ticaret mahkemeleri, tüketici mahkemeleri gibi ilk derece mahkemelerinin verdiği nihai kararlar.
  • Sulh hukuk mahkemelerinin verdiği ve istinaf sınırını aşan kararlar.
  • Aile hukuku davaları (boşanma, velayet, nafaka gibi).
  • İş hukuku davaları (işçilik alacakları, işe iade davaları gibi).
  • Ticaret davaları (şirketler arası alacak davaları, haksız rekabet davaları gibi).

Ancak yargılama giderleri ve vekalet ücretine ilişkin kararlar gibi bazı kararlar kesin olup, istinafa götürülemez.

Ceza Davalarında İstinafa Tabi Kararlar

Ceza yargılamasında istinaf, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m.272 kapsamında düzenlenmiştir. Ağır ceza mahkemesi ve asliye ceza mahkemesi tarafından verilen bazı kararlar istinafa açıktır.

2024 yılı itibarıyla, istinafa konu olabilmesi için hükmolunan cezanın 3 yıl veya daha fazla hapis cezası olması gerekmektedir.

İstinafa tabi ceza davaları şunlardır:

  • Ağır ceza mahkemelerinin ve asliye ceza mahkemelerinin verdiği bazı mahkûmiyet ve beraat kararları.
  • 3 yıl veya daha fazla hapis cezası içeren mahkeme kararları.
  • Adli para cezaları ve güvenlik tedbirlerine ilişkin bazı kararlar.
  • Ceza mahkemelerinin hukuka aykırı bulduğu kararlar.

Ancak 15 yıl ve üzeri hapis cezasına ilişkin kararlar doğrudan temyize tabidir, bu nedenle istinaf edilemez. Ayrıca idari para cezaları gibi bazı kararlar da istinaf kapsamında değildir.

İstinaf Mahkemesine Nasıl Başvurulur?

İlk derece mahkemesi tarafından verilen bir karara karşı istinaf kanun yoluna başvurmak isteyen taraflar, belirli bir usulü takip etmelidir. İstinaf başvurusu, doğrudan karar veren mahkemeye yapılır ve mahkeme, başvuruyu ilgili bölge adliye mahkemesine gönderir. Başvurunun kabul edilebilmesi için süre, şekil ve içerik bakımından usule uygun olması gerekmektedir.

İstinaf Başvurusunun Şartları ve Usulü

1. Başvuru Dilekçesi Hazırlanmalıdır

İstinaf başvurusu, dilekçe ile yapılır. Dilekçede şu unsurlar bulunmalıdır:

  • Başvurucunun adı, soyadı ve T.C. kimlik numarası
  • Kararın verildiği mahkemenin adı ve dosya numarası
  • Kararın hangi yönlerden hatalı olduğu ve neden istinafa gidildiği
  • Talepler (kararın bozulması, düzeltilmesi vb.)

2. Yetkili Mahkemeye Başvuru Yapılmalıdır

İstinaf dilekçesi, kararı veren ilk derece mahkemesine sunulur. Mahkeme, başvuruyu inceler ve eksiklik olup olmadığını kontrol ettikten sonra ilgili bölge adliye mahkemesine gönderir.

3. Harç ve Masraflar Yatırılmalıdır

İstinaf başvurusu yaparken, gerekli harç ve gider avansının yatırılması gerekmektedir. Bu ücretler ödenmezse başvuru reddedilebilir.

4. Dosyanın Bölge Adliye Mahkemesine Gönderilmesi

Başvuru süreci tamamlandıktan sonra, ilgili bölge adliye mahkemesi dosyayı incelemeye alır. Dosyanın kabul edilmesi halinde, mahkeme istinaf incelemesi yaparak yeni bir karar verebilir.

İstinaf İncelemesi Nasıl Yapılır?

  • Bölge adliye mahkemesi, başvuruyu şekil ve esas yönünden inceler.
  • Eğer başvuru usulüne uygunsa mahkeme dosyayı esastan değerlendirir ve gerekirse yeni bir yargılama yapabilir.
  • Mahkeme, kararı bozabilir, düzeltebilir veya başvuruyu reddedebilir.

Önemli Not: Eğer bölge adliye mahkemesi kararında hukuka aykırılık olduğu düşünülüyorsa belirli davalar için temyiz yoluna gidilebilir. Ancak temyiz hakkı, her istinaf edilen karar için geçerli değildir.

İstinaf Başvuru Süresi Ne Kadardır?

İstinaf başvurusu, kanunda belirlenen süre içinde yapılmazsa hak kaybına yol açabilir. Bu nedenle kararın tebliğ veya tefhim edilmesinden sonra istinaf süresi dikkatle takip edilmelidir. Hukuk ve ceza davalarında istinaf süresi farklı düzenlenmiştir.

Hukuk Davalarında İstinaf Süresi

Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) m.345’e göre, istinaf süresi 2 haftadır (14 gün).

  • Süre, kararın taraflara tebliğ edilmesiyle başlar.
  • Eğer karar duruşmada yüzüne karşı açıklanmışsa (tefhim edilmişse) tebliğ beklenmeden 14 günlük süre işlemeye başlar.
  • Taraflardan biri süresi içinde istinaf başvurusu yaparsa karşı taraf da ek bir 14 gün içinde karşı istinaf başvurusu yapabilir.

Ceza Davalarında İstinaf Süresi

Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m.273’e göre, ceza davalarında istinaf süresi 7 gündür.

  • Süre, kararın sanık, müdafi (avukat), katılan veya vekiline tebliğ edilmesiyle başlar.
  • Eğer hüküm, duruşmada sanığın yüzüne karşı okunmuşsa süre o andan itibaren işlemeye başlar.
  • Sanık cezaevinde ise hükmün kendisine tebliğ edilmesi beklenir ve 7 günlük süre tebliğden itibaren başlar.

İstinaf Süresi Kaçırılırsa Ne Olur?

Eğer istinaf süresi kaçırılırsa karar kesinleşir ve artık istinaf kanun yolu kapalı hale gelir. Ancak, mücbir sebepler (zorunlu ve engelleyici durumlar) nedeniyle süre kaçırılmışsa eski hale getirme (süreyi geri kazanma) talebinde bulunulabilir.

Önemli Not:

  • Süre hak düşürücü nitelikte olduğu için mahkemeye başvuru dilekçesi zamanında verilmelidir.
  • Posta veya e-devlet üzerinden yapılan başvurularda da süre, dilekçenin verildiği tarih esas alınır.

İstinaf ile Temyiz Arasındaki Farklar Nelerdir?

İstinaf ve temyiz, mahkeme kararlarının denetlenmesini sağlayan iki ayrı kanun yoludur. Ancak bu iki yolun işleyişi, kapsamı ve amacı bakımından önemli farklılıkları bulunmaktadır.

1. İnceleme Yapılan Mahkemeler

  • İstinaf: İlk derece mahkemelerinin verdiği kararlar, bölge adliye mahkemeleri (BAM) tarafından incelenir.
  • Temyiz: Bölge adliye mahkemelerinin kararları ise Yargıtay tarafından incelenir.

2. İnceleme Kapsamı

  • İstinaf: Hem maddi vakıalar hem de hukuki yönler incelenir. Yani, deliller yeniden değerlendirilebilir ve yeni bir karar verilebilir.
  • Temyiz: Sadece hukuki inceleme yapılır. Yargıtay, olayın esasına girmez ve delilleri yeniden değerlendirmez; sadece kararın hukuka uygun olup olmadığına bakar.

3. Yargılama Yetkisi

  • İstinaf: Bölge adliye mahkemesi, gerekirse yeni deliller toplayabilir ve yeniden yargılama yapabilir.
  • Temyiz: Yargıtay, esasa ilişkin inceleme yapmaz. Hatalı bir karar verildiyse dosyayı geri göndererek yerel mahkemenin hatayı düzeltmesini ister.

4. Hangi Kararlar İçin Uygulanır?

  • İstinaf: İlk derece mahkemelerinin belirli bir parasal sınırın üzerindeki ve belirli hapis cezalarına ilişkin kararları istinafa tabidir.
  • Temyiz: Bölge adliye mahkemesi tarafından verilen ve kanunen temyize açık olan kararlar Yargıtay’a götürülebilir.

5. Başvuru Süreleri

  • İstinaf: Hukuk davalarında 14 gün (HMK m.345) ve ceza davalarında 7 gün (CMK m.273).
  • Temyiz: Hukuk davalarında 2 hafta (14 gün) ve ceza davalarında 15 gün.

6. Sonuçları

  • İstinaf: Karar değiştirilebilir, kaldırılabilir veya onaylanabilir.
  • Temyiz: Yargıtay, kararı bozabilir veya onaylayabilir, ancak yeni bir karar vermez.
CategoryCeza Davaları