Günümüz ticari hayatında güvence sağlamak amacıyla çeşitli hukuki belgeler kullanılmaktadır. Bunlardan biri de teminat senedi olup, özellikle borç ilişkilerinde ödeme güvencesi olarak düzenlenir. Teminat senetleri, alacaklının menfaatlerini korumaya yönelik bir taahhüt belgesi niteliğindedir ve belirli şartlar altında hukuki geçerlilik kazanır. Ancak bu senetlerin hukuken bağlayıcı olması ve sonradan taraflar arasında herhangi bir uyuşmazlığa yol açmaması için dikkat edilmesi gereken bazı hususlar bulunmaktadır. Peki, teminat senedi nedir, hangi şartlar altında düzenlenmelidir ve diğer kambiyo senetlerinden nasıl ayrılır?
Teminat Senedi Nedir?
Teminat senedi, bir borç ilişkisinde alacaklının hakkını güvence altına almak amacıyla borçlu tarafından düzenlenen ve belirli bir edimin yerine getirileceğini taahhüt eden yazılı bir belgedir. Genellikle kredi, ticari sözleşmeler, kira ilişkileri veya mal ve hizmet alım-satımları gibi borç doğuran işlemlerde kullanılır. Bu senet, borcun ödenmemesi veya taahhüt edilen yükümlülüğün yerine getirilmemesi durumunda alacaklıya belirli haklar tanır.
Ancak teminat senetleri, doğrudan ödeme taahhüdü içeren kambiyo senetlerinden (çek, bono, poliçe) farklıdır. Teminat amacıyla düzenlendikleri için doğrudan icra takibine konu olamazlar. Eğer bir alacaklı, teminat senedine dayanarak icra takibi başlatırsa borçlu mahkemeye başvurarak senedin teminat senedi olduğunu ispat edebilir ve takibin durdurulmasını talep edebilir.
Teminat senetleri, hukuki geçerliliğe sahip olabilmesi için belirli unsurları taşımalıdır. Ayrıca sonradan herhangi bir mağduriyet yaşanmaması adına hem düzenleyen tarafın hem de alacaklının dikkat etmesi gereken önemli hususlar bulunmaktadır.
Teminat Senedi ve Kambiyo Senetleri Arasındaki Farklar
Teminat senetleri ile kambiyo senetleri (çek, bono, poliçe) sıkça karıştırılsa da, hukuki nitelikleri ve işlevleri bakımından önemli farklar taşır. Her iki belge de yazılı ve borç ilişkisini belgeleyen evraklar olmasına rağmen, ödeme yükümlülüğü ve icra takibi açısından büyük farklılıklar içerir. İşte temel farklar:
1. Hukuki Niteliği ve Amaçları
- Teminat Senedi: Bir borcun veya yükümlülüğün yerine getirileceğine dair güvence amacıyla düzenlenir. Asıl amaç, ödeme değil, borç ilişkisini güvence altına almaktır.
- Kambiyo Senetleri: Doğrudan ödeme taahhüdü içerir ve kıymetli evrak niteliğindedir. Bono, çek ve poliçe gibi senetler, belirli bir vade sonunda ödenmesi gereken kesin borçları temsil eder.
2. İcra Takibi ve Hukuki Sonuçlar
- Teminat Senedi: Doğrudan icra takibine konu edilemez. Eğer alacaklı, bu senet üzerinden icra takibi başlatırsa borçlu mahkemeye başvurarak senedin teminat amacıyla düzenlendiğini ispat edebilir ve takibi iptal ettirebilir.
- Kambiyo Senetleri: Adi alacaklılardan farklı olarak, kambiyo senetlerine dayalı icra takipleri “kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip” olarak adlandırılan özel bir takip türüne tabidir. Borçlu, ancak belirli sınırlı sebeplerle bu takibe itiraz edebilir.
3. Şekil ve İçerik Şartları
- Teminat Senedi: Kanunen belirlenmiş özel bir şekil şartı bulunmaz. Ancak taraflar arasında bir uyuşmazlık çıkmaması için senedin “teminat amaçlı” olduğunun açıkça belirtilmesi önerilir.
- Kambiyo Senetleri: Türk Ticaret Kanunu’na göre belirli unsurları içermesi gerekir. Örneğin, bononun geçerli olabilmesi için “kayıtsız ve şartsız belirli bir tutarın ödenmesi taahhüdü” bulunmalıdır.
4. Tarafların Hak ve Yükümlülükleri
- Teminat Senedi: Borçlu, sadece asıl borcunu yerine getirmezse bu senede dayanarak bir işlem yapılabilir. Aksi takdirde alacaklı tek başına senedi icraya koyamaz.
- Kambiyo Senetleri: Alacaklı, vadesi geldiğinde ödeme yapılmazsa doğrudan icra takibi başlatabilir ve borçlu herhangi bir itiraz hakkı olmadan ödeme yapmak zorunda kalabilir.
Sonuç olarak, teminat senetleri ve kambiyo senetleri arasında temel fark, icra takibi ve doğrudan ödeme yükümlülüğüdür. Kambiyo senetleri doğrudan tahsil edilebilirken, teminat senetleri yalnızca belirli şartlar sağlandığında devreye girer. Bu nedenle özellikle teminat senedi düzenlerken içeriğinin dikkatlice hazırlanması ve hukuki geçerliliğinin sağlanması büyük önem taşır.
Teminat Senedi Şartları Nelerdir?
Bir teminat senedinin hukuki geçerliliğe sahip olabilmesi ve ilerleyen süreçlerde taraflar arasında uyuşmazlıklara neden olmaması için belirli şartları taşıması gerekmektedir. Aşağıda, teminat senedi şartları kapsamında dikkat edilmesi gereken en önemli hususları detaylı bir şekilde ele alıyoruz:
1. Teminat Senedi Olduğunun Açıkça Belirtilmesi
Teminat senetleri, ödeme taahhüdü içeren kambiyo senetlerinden farklı olarak yalnızca bir borcun teminat altına alınması için düzenlenir. Bu nedenle senedin teminat amaçlı olduğunu göstermek adına içerikte şu ifadelere yer verilmelidir:
- “İşbu senet, … tarihli sözleşmeye istinaden teminat olarak verilmiştir.”
- “Bu senet, alacağın tahsili amacıyla değil, teminat amaçlı olarak düzenlenmiştir.”
Eğer senedin teminat senedi olduğu açıkça belirtilmezse bu belge, bono olarak yorumlanabilir ve alacaklı tarafından icra takibine konu edilebilir.
2. Teminat Altına Alınan Borcun Açıkça Belirtilmesi
Senette, hangi borca ilişkin teminat verildiği net bir şekilde açıklanmalıdır. Genel bir ödeme taahhüdü içeren senetler, ilerleyen aşamalarda kambiyo senedi gibi değerlendirilerek borçlu aleyhine kullanılabilir. Bu yüzden senette:
- Borcun hangi sözleşmeye veya ilişkiye dayandığı,
- Borcun miktarı ve vadesi,
- Teminatın hangi koşullarda devreye gireceği belirtilmelidir.
3. Borçlunun ve Alacaklının Bilgileri Eksiksiz Olmalıdır
Teminat senedinde yer alması gereken zorunlu taraf bilgileri şunlardır:
- Borçlunun adı, soyadı, T.C. kimlik numarası veya vergi numarası
- Alacaklının adı, soyadı veya ticari unvanı
- Her iki tarafın adres bilgileri
Bu bilgiler eksik veya hatalı olduğu takdirde, senedin geçerliliği tartışmalı hale gelebilir.
4. Senedin Düzenleme Tarihi ve Yeri Yazılmalıdır
Türk Borçlar Kanunu ve Ticaret Kanunu uyarınca, bir senedin hukuki geçerliliğinin sağlanması için düzenleme tarihi ve düzenlendiği yer açıkça belirtilmelidir. Aksi takdirde senedin mahkemede delil olarak kullanılması zorlaşabilir.
5. İmzaların Islak Olması ve Hukuka Uygun Düzenlenmesi
- Teminat senedinin geçerli olabilmesi için borçlunun ıslak imzası bulunmalıdır.
- Eğer borçlu bir şirket ise şirketi temsile yetkili kişi tarafından imzalanmalı ve imza sirküleri eklenmelidir.
- Kefil veya garantör var ise onların da imzası alınmalıdır.
6. Senedin İçeriğinde Hukuka Aykırı Şartlar Bulunmamalıdır
Bir teminat senedinin hukuken geçerli olabilmesi için şu unsurlara dikkat edilmelidir:
- Borç, hukuka ve ahlaka aykırı bir ilişkiye dayanmamalıdır. Örneğin, yasa dışı bir işlemi garanti altına alan bir teminat senedi geçersiz sayılabilir.
- Senedin düzenlenmesi baskı, tehdit veya hile ile gerçekleşmemiş olmalıdır.
7. Teminatın Geçerli Olacağı Süre Belirtilmelidir
Bazı durumlarda, borç ilişkisi sona erdiğinde teminat senedinin de hükümsüz hale gelmesi gerekir. Bu yüzden senedin hangi tarihe kadar geçerli olduğu mutlaka senet üzerinde belirtilmelidir. Aksi takdirde borç ödense bile senet alacaklının elinde kalabilir ve ilerleyen dönemlerde hukuki sorunlara yol açabilir.
Teminat Senetlerinde Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Hususlar
Teminat senetleri, borç ilişkilerinde güvence sağlamak amacıyla düzenlense de yanlış veya eksik hazırlanması durumunda ciddi hukuki sorunlara yol açabilir. Bu nedenle, teminat senedi düzenlerken ve imzalarken dikkat edilmesi gereken bazı önemli hususlar bulunmaktadır. İşte tarafların göz önünde bulundurması gereken kritik noktalar:
1. Teminat Senedinin Açık ve Net Bir Şekilde Düzenlenmesi
Teminat senedinde yer alan ifadelerin belirsiz veya genel nitelikte olmaması gerekir. Aksi takdirde senet farklı amaçlarla kullanılabilir veya ödeme taahhüdü içeren kambiyo senedi gibi yorumlanabilir. Bunun önüne geçmek için şu hususlara dikkat edilmelidir:
- “İşbu senet, yalnızca teminat amaçlı olarak düzenlenmiştir.” gibi açık ifadeler kullanılmalıdır.
- Teminat altına alınan borcun türü, miktarı ve dayandığı sözleşme açıkça belirtilmelidir.
- Eğer borç ödendiğinde senedin hükümsüz hale geleceği belirtilmek isteniyorsa senede “borcun ifası halinde geçersiz olacaktır” ibaresi eklenmelidir.
2. Teminat Senedinin Hukuka Uygun Olması
Bir teminat senedinin geçerli olabilmesi için hukuka ve ahlaka aykırı bir borç ilişkisini garanti altına almaması gerekir. Örneğin:
- Yasa dışı bir ticari faaliyete ilişkin teminat senetleri hukuken geçersiz sayılabilir.
- Senet düzenlenirken taraflardan birinin baskı, tehdit veya hileye maruz kalması halinde, senedin iptali için mahkemeye başvurulabilir.
3. İmzaların ve Kimlik Bilgilerinin Doğruluğu Kontrol Edilmelidir
Teminat senedinin borçlu tarafından ıslak imza ile imzalanması gerekir. Eğer borçlu bir şirket ise, şirket adına senedi imzalayan kişinin imza yetkisine sahip olup olmadığı kontrol edilmelidir. Ayrıca:
- Borçlunun adı, soyadı, T.C. kimlik numarası veya vergi kimlik numarası eksiksiz yazılmalıdır.
- Alacaklının veya lehtarın ad-soyad ve iletişim bilgileri senette yer almalıdır.
- Kefil veya garantör varsa onların da ıslak imzası alınmalı ve sorumlulukları net bir şekilde belirtilmelidir.
4. Senedin Teslimi ve Geri Alınması
Borçlu, borcunu ödediğinde veya yükümlülüğünü yerine getirdiğinde teminat senedini alacaklıdan geri almalıdır. Eğer senet alacaklının elinde kalırsa ilerleyen dönemde haksız icra takibi veya hukuki ihtilaflara yol açabilir.
- Borcun ödendiğine dair yazılı bir belge alınmalıdır.
- Alacaklı, borç sona erdiğinde senedi imha etmeli veya borçluya iade etmelidir.
5. Senedin İcra Takibine Konu Olup Olamayacağına Dikkat Edilmelidir
Teminat senetleri, doğrudan icra takibine konu olamaz. Ancak teminat senedinin içeriği bir bono gibi düzenlenmişse, alacaklı tarafından icra takibi başlatılabilir. Eğer borçlu, senedin aslında teminat amaçlı olduğunu ispat ederse mahkemeye başvurarak takibin iptalini talep edebilir.
- Senedin altına “işbu senet teminat senedi olup, kambiyo senedi niteliğinde değildir” ibaresi eklenmelidir.
- Eğer alacaklı, teminat senedini kötü niyetle icraya koyarsa borçlu menfi tespit davası açarak borcun olmadığını mahkemeye kanıtlayabilir.
6. Teminat Senedi Düzenlerken Hukuki Danışmanlık Alınmalıdır
Teminat senetleri, ciddi hukuki sonuçlar doğurabileceğinden, tarafların bir avukattan hukuki destek alması önerilir. Özellikle yüksek meblağlı borç ilişkilerinde veya şirketler arası ticari işlemlerde, teminat senedinin uzman bir hukukçu tarafından hazırlanması, ileride çıkabilecek anlaşmazlıkların önüne geçecektir.
Berre Olcay, 2015-2020 yılları arasında Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Hukuk Lisans eğitimini tamamlamıştır. 2018-2019 yılları arasında İstanbul Barosu tarafından düzenlenen Yasal İngilizce ve Terminoloji Sertifika Programı’na katılarak, yedi ay süren eğitim sonunda sertifikasını almıştır. 2016 yılında İrlanda’da bulunan EF Executive Language Institute’da İngilizce dil yeteneklerini geliştirmiş ve C1 seviyesinde İngilizce sertifikası almıştır. İstanbul ve Bursa’da faaliyet gösteren Berre Olcay hem yerli hem de yabancı müvekkillere yönelik kapsamlı çözümler sunmaktadır.
Write a comment: